Grote encyclopedie van misvattingen
Het verzamelen en weerleggen van misvattingen lijkt mijn levenswerk te worden... De eerste druk van toen nog de Kleine encyclopedie van misvattingen verscheen in 1989. Toen een paar jaar later duidelijk werd dat ik zo veel aardige nieuwe misvattingen had verzameld dat een aanvulling tot de mogelijkheden ging behoren, ontstond het dilemma een geheel nieuw tweede deel te maken of een dikkere, tweede editie. Na enige omzwervingen ontstond in 2002 die dikkere, tweede editie — zo dik dat de uitgever voorstelde dat ‘kleine’ uit de titel te schrappen.
Inmiddels, dertig jaar na de eerste editie, zijn we zo ver dat we alle valse bescheidenheid hebben laten varen, en er gewoon de Grote encyclopedie van hebben gemaakt. Het aantal misvattingen dat ik kon opnemen is wederom flink uitgebreid — de wetenschap schrijdt voort — maar bovendien kon ik alle oude misvattingen, vooral dankzij de zegeningen van internet, nog eens goed controleren, uitdiepen en opfrissen.
Zie verder de Misvattingen-site.
Amsterdam: Boom, 2019. Aanschaffen.
Goochelen met getallen
De meeste mensen weten wel raad met valse redeneringen en slechte argumenten, maar staan vrij weerloos tegenover cijfers. Zelfs als ze niet worden verblind door de gloed van objectiviteit en ongenaakbaarheid, ontbreekt het ze nogal eens aan het gereedschap om die getallen te controleren en te lijf te gaan. Weinigen gaan in het dagelijks leven zo intensief met getallen om dat zij nog paraat hebben wat een rekenkundig gemiddelde of een procentpunt ook weer inhield.
Met dit boek wil ik dat gereedschap aanreiken. Het was niet mijn bedoeling een leerboek statistiek voor krantenlezers (of journalisten) te schrijven, maar een boek waarin ik laat zien, voorbeeld na voorbeeld, hoe er met getallen gegoocheld kan worden — ten goede en ten kwade. Getallen komen nu eenmaal niet uit de lucht vallen: ze zijn verzameld en gekeurd, bewerkt en opgepoetst, bij elkaar gezet of gesplitst, benadrukt of verzwegen. Voor welke goocheltrucs moeten we het meest op onze hoede zijn?
Amsterdam: Boom, 2009. Vierde, herziene druk 2019.
Broddelwetenschap
Mijn laatste verzameling columns, artikelen en opinies. Veruit de meeste hoofdstukken zijn bewerkingen van stukken die ik tussen 2010 en 2013 voor mijn rubriek ‘Twijfel’ in de zaterdagse wetenschapsbijlage van de Volkskrant heb geschreven. Veel gaan over voedingswetenschap en psychologie — het lijkt erop dat daar veel broddelwetenschap wordt bedreven.
In drie langere hoofdstukken ga ik wat dieper in op kwesties die destijds voor meer dan gebruikelijk rumoer in de krant en op internet hebben gezorgd: de muzieksmaak van jongeren voorspelt hun criminele carrière, frisdrank zonder suiker helpt overgewicht bestrijden, en mannen met grote ballen zijn slechte vaders.
Ten slotte een aantal meer beschouwende hoofdstukken over wetenschap, journalistiek en wetenschapsjournalistiek. En over cijfers, persberichten en maatschappelijke impact.
Amsterdam: Atlas/Contact, 2014. Tweede druk 2015.
De eerste stap in de wetenschap
Een van de aardigste series interviews die ik gemaakt heb, was voor het tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Akademienieuws: bekende Nederlandse onderzoekers vragen naar het allereerste artikel dat ze in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd hebben gekregen — hoe dat ging, of er taart was, wat ze er toen van vonden, en natuurlijk wat ze er nu van vinden.
Het boekje heeft het eigenlijk minder goed gedaan dan ik gehoopt had. Het is, laten we eerlijk wezen, toch een ideaal geschenk bij eindexamen, masters of promotie?
Amsterdam: Boom, 2011.
Ouder werk
Je reinste wetenschap
Mijn vierde verzameling columns, artikelen en ander gemopper over wetenschappers en journalisten.Atlas/Contact, 2011.
Een gezonde geest
Weer een bundeling van stukken, voor het merendeel ‘Twijfels’ uit de Volkskrant.Atlas/Contact, 2007.
Kwakzalverij
Geredigeerd ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Met veel mooie artikelen.Boom, 2005.
Archimedes, Newton, Murphy
Bewerking van De wet van, in een sjiek hard jasje gestoken.Boom, 2004.
Het zonnestelsel
De jongens mogen met hun vader op reis door het zonnestelsel.Van Goor, 2004.
Zoete koek en speculatie
De tweede bloemlezing van kritische journalistieke beschouwingen, vooral nog uit Het Parool.Atlas/Contact, 2004.
7 op de schaal van Richter
Grondige bewerking van Mary Blocksma’s Reading the numbers. Heeft vele drukken gehad.Bert Bakker, 2002.
Echte mannen willen niet naar Mars
Wetenschap, was de eerste zin van mijn inleiding, wordt veel te serieus genomen. Met Buikhuisen, Buck en Swaab.Prometheus, 2002.
Voorkomen is duurder dan genezen
Een paar maanden betaald verlof bij Het Parool leidde tot deze eerste kritische beschouwingen.Boom, 1999.
Uit de oude dokterstas
Bundeling van een serie voor het AMC Magazine, met Jannes van Everdingen en Ritsaert Lieverse.Boom, 1998.
FC Algebra
Over cijfers en sport — wereldrecords, de rondere voetbal en de ‘hot hand’ van basketballers.Boom, 1998.
Geen boter, kaas en eieren
Bekende en onbekende spelletjes voor potlood en papier.Aramith, 1992.
Geen wolf en zeven geitjes
Bekende en onbekende spelletjes voor op het dambord.Aramith, 1992.
Het kerkhof van de wetenschap
Wetenschappelijke theorieën die het onderspit hebben gedolven. Van het geocentrisch wereldbeeld en de n-stralen tot het lamarckisme en Sapir-Whorf-hypothese.Boom, 1991.
Onmenselijke zintuigen
Onze eigen zintuigen benutten slechts een klein deel van alle informatie uit de buitenwereld die voorhanden is. Over echolocatie, ultraviolet en infrageluid.Aramith, 1991.
De wet van...
Hoe zat het ook weer met de wet van Newton? Van Buys-Ballot? Van Boyle-Gay-Lussac en Parkinson?Boom, 1988.
Meneer Van Dale wacht op antwoord
Mijn eerste boekje! ‘Amusante’ spelletjes met potlood en papier.Het Spectrum, 1986.