Van Maanen Hans van Maanen
klikklikklikklik

Scoubidouangst en geil gapen

De wetenschappelijke blunders van 2004

De Volkskrant, 31 december 2004

10

Op de tiende plaats eindigt dit jaar het onderzoek van Matthias Schulze en collega's uit Amerika, waaruit moest blijken dat vrouwen die veel meer frisdrank zijn gaan drinken, na een paar jaar flink zijn aangekomen. Het lijkt opendeurwetenschap, maar het is flutwetenschap.
Vrouwen die van een blikje wekelijks waren overgeschakeld op een blikje dagelijks, waren na vier jaar wel 4,5 kilo aangekomen, maar de onderzoekers zeggen er niet meteen bij dat matiger vrouwen toch ook 3,2 kilo waren aangekomen. Het scheelde dus maar 1,3 kilo - drie ons per jaar.
Nog gekker is dat de overgeschakelde vrouwen door al die frisdrank ongeveer 73 duizend calorieën extra moeten hebben binnengekregen, genoeg om acht kilo aan te komen. Kennelijk beschermt veel frisdrank tegen overgewicht, maar dat was niet de opgewekte conclusie van de onderzoekers: 'Deze drankjes dragen bij aan de slechte gezondheid van ons land.'

9

Begin dit jaar joeg de Britse onderzoekster Philippa Darbre de helft van de wereldbevolking de stuipen op het lijf met haar waarschuwing dat ze in gemalen borsttumorweefsel veel parabenen had aangetroffen. Parabenen zitten veel in deodorants, en Darbre zag dus haar gelijk bevestigd: 'Okselcosmetica veroorzaken borstkanker.'
Als een lopend vuurtje ging het nieuws over internet - het was in februari de email van de dag. Uit echt wetenschappelijk onderzoek (Darbre had niet eens een vergelijking met gezond borstweefsel gemaakt) blijkt geen enkel verband tussen deodorant en borstkanker.

8

Na achttien jaar onderzoek en een hoop heibel met een promotor die er niet aan wilde, mocht Wolter Seuntjens in oktober dan toch aan de Vrije Universiteit zijn proefschrift over de geeuw verdedigen. De conclusie was kennelijk de moeite waard: 'Gapen is geil', zette de Volkskrant nogal bruut boven het paginagrote artikel.
Zoals Philippa Darbre wil bewijzen dat cosmetica slecht zijn, zo wil Seuntjens bewijzen dat een geeuw een erotisch signaal is. Ook na bijna vijfhonderd pagina's had hij het bewijs niet, maar dat gaf niet - hij bleef van zijn stelling overtuigd. Want, zo vertrouwde hij de verslaggever toe, zijn mooiste geeuw had hij meegemaakt toen hij op z'n vijftiende een schoolvriendinnetje zou leren schaken. 'Op een gegeven moment begon ze te gapen en vroeg ze mij haar te helpen met het bed. Maar ik was meer geïnteresseerd in schaken. Nu, achteraf, weet ik zeker dat haar geeuwen een verborgen boodschap van erotische aard bevatte.'
Je zou op z'n minst verwachten dat hij althans deze hypothese even had getoetst. Was haar geeuw inderdaad een 'verborgen boodschap van erotische aard'? Of was het gewoon achteraffantasie van een oververhitte puber?

7

Hebben de kinderen eindelijk weer eens een rage, komt Greenpeace het plezier bederven. Scoubidoutouwtjes bevatten ftalaten! Speelgoedhandelaren wisten niet hoe snel ze de vrolijk gekleurde koordjes van de planken moesten halen.
Het oogde wat overdreven, maar de waarschuwing leek van onverdachte zijde steun te krijgen van de Groningse hoogleraar kindergeneeskunde Pieter Sauer, die in een ingezonden brief in deze krant waarschuwde de zaak niet te bagatelliseren. Alleen stond er niet bij dat Sauer op dat moment bezig was met onderzoek in opdracht van Greenpeace.
Het RIVM toonde al snel aan dat er inderdaad veel ftalaten in de scoubidoutjes zitten, maar dat die er ook gewoon in blijven. Zelfs als een peuter drie uur per dag op zo'n touwtje sabbelt, is er nog niets aan de hand. Maar de lol van de touwtjes was er wel af.
Even dwangmatig was trouwens het roepen, eind van het jaar, over het levensgevaar van luchtverfrissers door de consumentenbonden.

6b

Sommige doorbraken gaan nooit meer weg. Vijftien jaar geleden deden Martin Fleischmann en Stanley Pons de wereld versteld staan met hun aankondiging dat zij kernfusie in een jampotje hadden bewerkstelligd. Hoewel een paar geleerden nog wel verder wilden kijken, vond de meerderheid het allemaal niks.
Dit jaar deed het Amerikaanse ministerie van Energie iedereen versteld staan door te beslissen dat er weer eens een rapport over koude kernfusie moest komen. Achttien natuurkundigen mochten hun mening geven over een samenvatting gemaakt door 'gelovigen'. Twaalf vonden het onzin, zes wilden toch nog even verder kijken. Het is nog steeds allemaal niks.

6a

Zo hebben we het ook al jaren over het effect van gebed op invitrofertilisatie. Gynaecoloog Roger Lobo schreef daar, samen met KwangYul Cha en Daniel Wirth, in 2001 een artikel over dat tot grote opschudding leidde. Inmiddels is Cha vertrokken, zit Wirth wegens fraude in de gevangenis, en heeft Lobo dit jaar doodleuk zijn naam van het artikel laten schrappen.
Hoewel Lobo aanvankelijk trots zei 'vanaf het begin bij het onderzoek te zijn betrokken', maakte hij zich schielijk uit de voeten toen de twijfel opstak: hij had alleen wat 'na afloop bij de eindredactie geholpen'. Ook het tijdschrift en Lobo’s universiteit wassen hun handen in onschuld.

5

Een verdiende vijfde plaats voor de sensoren in de ruimtesonde Genesis. Die hadden moeten opmerken dat de sonde terugkeerde op aarde en de remparachutes moeten activeren. Maar doordat de sensoren verkeerd om waren getekend en gemonteerd, gebeurde er niets en sloeg het scheepje te pletter in de woestijn. De Nasa beweert dat niet alles verloren is van het zonnemateriaal dat de Genesis had verzameld, maar we horen er al maanden niets over.
De bouwtekeningen voor de sonde waren gemaakt door het bedrijf Lockheed Martin; hetzelfde dat vijf jaar eerder de Mars Climate Orbiter had gebouwd. Die ging verloren omdat er met Amerikaanse maten was gerekend in plaats van met het metrieke stelsel. (Al moet niet vergeten worden dat ook een koerswijziging niet werd uitgevoerd, de communicatie onvoldoende was, het vluchtteam onbekend was met het scheepje, onderbezet en ongeoefend was...)
Lockheed Martin heeft ook de volgende sonde in de serie gebouwd, de Stardust, die in 2006 op dezelfde spectaculaire wijze moet terugkeren. Het ding is al onderweg, maar de remsensoren staan hier in ieder geval wel goed - op de bouwtekening.

4

De schok was groot toen uit een artikel in Onze taal bleek dat Belgen beduidend langzamer praten dan Nederlanders. In de Randstad haalt men 5,42 lettergrepen per seconde, in Oost-Vlaanderen slechts 4,43. Sommige mensen gingen het meteen controleren. De spreeksnelheid van 21 miljoen Nederlands sprekenden werd bepaald door maar liefst 160 leraren en leraressen een stukje te laten opzeggen. Er waren acht groepen, dus twintig sprekers per groep. En dan werd ook nog gerapporteerd over het verschil tussen jong en oud, man en vrouw. Eén oude Antwerpse stotteraarster, en de achterstand is hopeloos.
Onderzoeker Guy De Pauw maakte het allemaal nog erger door een dag later te verklaren dat de verschillen 'niet significant' waren. Alsof dat er nog toe doet, met zo'n streekproef.

3

Dat slechte wetenschap hardnekkig kan zijn, blijkt wel uit de kwestie rond de UMTS-antennes voor de volgende generatie mobiele telefoons. Vorig jaar verscheen een TNO-rapport over de 'welzijnsschade' van UMTS-antennes. Het werd dit jaar in de prullenbak gegooid door Economische Zaken en zelfs de Gezondheidsraad, maar actiegroepen houden er krampachtig aan vast. Ze lieten het dit jaar nog enkele malen opdraven om hun protesten tegen de antennes kracht bij te zetten. Televisieprogramma's namen het allemaal maar voor zoete koek aan.

2

Het RIVM verraste iedereen in september met het rapport Ons eten gemeten. Maar liefst tweehonderdduizend twintigduizend doden per jaar vallen er volgens het instituut alleen doordat wij te veel en te vet eten. De oplossing lag voor de hand: mensen die ongezond eten, moeten meer met de nek worden aangekeken, zo bedacht het instituut even mild als wijs.
De cijfers waren flink vet aangezet - Nederlanders eten minder dan tien jaar geleden, en dat ze dikker worden is ook niet aangetoond - en de schatting van het aantal overledenen was nogal dubieus.
De enige rationele manier om overgewicht te bestrijden, noemde het instituut niet. De grootste 'risicofactoren' voor overgewicht zijn immers een laag inkomen en een lage opleiding. Vermindering van de inkomensongelijkheid zou dus al een hoop kunnen schelen - ook bij allerlei andere problemen.

1

Maar op de eerste plaats eindigt de test die het Amerikaanse ministerie van Defensie in december uitvoerde in het kader van het 'ruimteschild'. Of eigenlijk, niet uitvoerde: de raket die vijandelijke raketten moet onderscheppen, kwam niet eens van de grond. De oorzaak was een 'onbekende anomalie', dus men heeft geen idee. De test kostte 85 miljoen dollar, en was al een paar keer uitgesteld wegens het slechte weer.
De vorige test, twee jaar geleden, mislukte ook jammerlijk. Een paar proeven zijn gelukt, maar toen was het mooi weer, waren de kleiduiven extra zichtbaar gemaakt, en was hun baan vooraf in de computer gestopt.
De afgelopen jaren heeft het Pentagon er honderd miljard dollar aan besteed. Voor de komende jaren wil president Bush nog eens vijftig miljard uittrekken, dus er zal nog flink bezuinigd moeten worden. Het hele systeem had nu al 'operationeel' moeten zijn.

Terug naar boven