Bladgroen
In oktober 2015 verscheen een geheel nieuwe uitgave van het Groene Boekje bij Van Dale. Daarin heb ik pas 1 stomme fout gevonden, dus al het onderstaande heeft betrekking op de vorige Groene Boekjes (2005-2015), die bij SDU verschenen. In de laatste kolom tussen haken de lotgevallen van het woord in het Groene Boekje van 2015.
In het Groene Boekje (2005) zitten veel fouten, raadsels en tegenstrijdigheden. Na mijn column hierover in de Volkskrant van 29 oktober 2005 zijn er door mij en anderen nog heel wat nieuwe gevonden. Daarom hier een overzicht van de onzin en vraagtekens.
In Onze Taal van januari 2006 legde ik een tiental kwesties aan de Taalunie voor over de nieuwe spelling. Het tijdschrift heeft het stuk, plus de uitgebreide antwoorden van de Taalunie, verwijderd, maar het is nog te vinden via Wayback Machine.
De Taalunie heeft in dezelfde maand meteen een eerste (inmiddels onvindbaar gemaakte) Erratalijst gepubliceerd, waarin een deel van de fouten is hersteld (de door de Taalunie verbeterde woorden heb ik groen gemaakt). Wat de wettelijke status van de erratalijst zal zijn, weet ik niet -- mag de onderwijzer nog spelling fout rekenen die in de erratalijst en de nieuwe druk veranderd is? En woorden die nog verbeterd moeten worden?
Medio augustus 2006 werd door het genootschap 'Onze Taal' Het witte boekje gepubliceerd.
In mei 2007 verscheen de derde druk van het Groene Boekje. Stilzwijgend zijn daarin een dertigtal missers verbeterd -- sommige waren al eerder gesignaleerd, maar de Taalunie heeft er zelf ook nog wat gevonden. De nieuwe verbeteringen heb ik maar fuchsia gemaakt.In mei 2008 werd een nieuwe portie verbeteringen op de erratasite van de Taalunie opgediend. Apachedans heeft een kleine letter gekregen omdat er 'geen relatie meer met de indianenstam' is, boekenweekgeschenk was eerst met een kleine letter, toen met een hoofdletter en nu weer met een kleine letter, want er moet 'geen hoofdletter in samenstellingen met feestdagen' (is de boekenweek een feestdag?), tzatziki is anders afgebroken en zo nog een stuk of twintig.
Raadselachtig blijft: Zeeuws-Vlaanderen is verwijderd als trefwoord 'vanwege onjuiste suggestie dat de Taaunie ook de spelling van geografische namen vaststelt c.q. wijzigt (lokaal is Zeeuwsch-Vlaanderen gebruikelijk)'. Dat roept meer vragen op dan het beantwoordt. De verbeteringen van 2008 zijn bruin.
Een jaar later, in juni 2009 kwam er alweer, zonder veel ruchtbaarheid -- terwijl een en ander toch wettelijke implicaties heeft -- een lijstje verbeteringen. Met een opmerkelijke trend: de etymologische afbreking lijkt toch weer te winnen van de taalkundige: dy-sen-te-rie moet voortaan dys-en-te-rie zijn, pros-ce-ni-um wordt pro-sce-ni-um (maar pros-taat blijft pros-taat). Geweldig is ook de 'verbetering' van het verkleinwoord van coulomb: was coulombpje, moet zijn coulombtje. Wie bedenkt zoiets?
Voor de rest zijn het veel verbeteringen die hier al werden voorgesteld (er zou zo langzamerhand trouwens wel eens een bedankje aan de eerlijke vinders af kunnen). De belangrijke veranderingen van 2009 heb ik vet oranje gemaakt. Voor kleinere wijzigingen zie verder de erratasite van de Taalunie; het ziet ernaar uit dat het stadium van de onzinverbeteringen is bereikt (radiocassetterecorder wordt radio-cassetterecorder, desoxyribonucleic acid wordt deoxyribonucleic acid, en er is voortaan een ragfijn onderscheid tussen sociaaleconomisch en sociaal-economisch (dat er bij sociaalpsychologisch kennelijk niet is)).
Het feest ging verder in augustus 2010 met weer een overzichtslijst. De chaos is compleet, want sommige zaken die in de 4e oplage zouden zijn verbeterd zijn dat niet, andere lijken al eerder dan in de 4e oplage verbeterd. Vooral woordgeslachten ('aandeelhouderswaarde, de' is nu 'aandeelhouderswaarde, de [v]' geworden, en 'aartsconservatief, de' moet natuurlijk zijn 'aartsconservatief, de [m]', en 'wijfjesolifant, de' wordt 'wijfjesolifant, de [m]'). Dat soort dingen. Ook goed om te weten: 'ajb' moet met een punt erachter, 'ajb.' (al zijn er drie punten in 's.v.p.'). En 'twaalfeneenhalfjarig' is nu opeens 'twaalf-en-een-half-jarig' geworden want dat is een 'samenstelling met woordgroep dus koppeltekens'. De Taalunie is het kennelijk ook allemaal gaan duizelen: regel 6.M zegt immers: 'Als we een samenstelling maken waar een woordgroep deel van uitmaakt, schrijven we alle delen aan elkaar vast'. Ook regel 6.N laat weinig reden tot twijfel, met het voorbeeld 'een tweederdemeerderheid'.
Zo werd het 2012, het jaar waarin, alweder zonder dat iemand het merkte, maar liefst twee keer een erratalijst verscheen: in mei en in oktober. Nog meer fouten waren inmiddels gevonden ('afficheje' in plaats van 'affichetje', 'amoebedysenterie' moet net als 'dysenterie' worden afgebroken (dat niemand daar in 2009 aan gedacht heeft), 'antropoïde' blijkt geen bijvoeglijk naamwoord maar een vrouwelijk zelfstandig naamwoord, 'botox' is verwijderd want 'het is geen soortnaam' wat dat ook mag betekenen, 'faux pas' heeft zijn meervoud gekregen ('faux pas'), net als 'pas de deux' ('pas de deuxs'), en nog zo wat...). Ik heb rood gebruikt voor de interessantere wijzigingen, al die geslachtsveranderingen heb ik maar laten zitten.Het laatste complete overzicht van de Taalunie - we schrijven inmiddels juli 2014, Atjeeër is Atjeher geworden, Sassanieden Sassaniden, kruis mag in alle betekenissen kruizen als meervoud krijgen maar 'poesen' kan echt niet meer, ditjes-en-datjes worden toch maar ditjes en datjes plus meer drastische veranderingen - laat ik zitten, maar het is (inmiddels: was) te downloaden als pdf. En het is nu eindelijk niet meer 'de herdersmat' (Godfried Bomans) maar gewoon 'het herdersmat '...
| Laatste herziening: 15 november 2015 |
Groene Boekje: |
Maar: |
Logischer: |
2. Klinkers |
||
| dwarslaesie, laesie | Lange klinkers in een open lettergreep krijgen een enkel teken. Daarom was vorige keer 'aetiologie' ook alsnog veranderd in 'etiologie' | dwarslesie, lesie [blijft dwarslaesie, laesie] |
4. Accenttekens |
||
| aloeëtje | Een slordigheidje | aloëetje |
| cliëntèle | Zo was het in 1995, maar dat werd meteen verbeterd. In de online-versie staat het zonder trema | clientèle |
| décafeïné (4) | Is het accent nodig voor de uitspraak? De Leidraad vond op p. 58 (regel 7.5.f) in ieder geval zelf van niet | decafeïné |
| variété | Een Frans woord dat gangbaar is geworden, verliest zijn accenttekens. Vergelijk 'procedé'. Maar het gaat om een tweeklank, dus lijkt een trema nodig | variëté? [blijft variété] |
6. Los, aaneen of met koppelteken? |
||
| 5 eurobiljet | Hij heeft 5 eurobiljetten vervalst. Het is wel 'vijfeurobiljet', en 80-jarige | 5-eurobiljet [blijft 5 eurobiljet] |
| aussie-Engels | Geen touw aan vast te knopen. Het is wel Oudfries en Zwartamerikaans. Of zwart-Amerikaans? De toelichting van de Taalunie maakt het niet veel duidelijker | Aussie-engels [vervallen] |
| big bangtheorie | Aaneen, toch? Net als, noem maar wat, 'broodjeaapverhaal'? | bigbangtheorie |
| BSE (Boviene Spongiforme Encefalopathie) (10) | Te veel eer, de ziekte ook voluit met hoofdletters | BSE (boviene spongiforme encefalopathie) |
| ditjes-en-datjes (2) | Merkwaardig: mijn en dijn, mitsen en maren, wijd en zijd, willens en wetens... | ditjes en datjes? [Is ditjes en datjes geworden] |
| drievierde, vijfachtste (2) | Volgens regel 6.N schrijven we de teller en de noemer van een breuk los, behalve als die deel uitmaakt van een meerledige samenstelling | drie vierde, vijf achtste |
| grand-prixtoernooi (2) | Tegenover grandslamtoernooi zonder streepje. Volgens de Taalunie omdat de regels rond het Frans anders zijn dan die rond ontleningen in het Engels | grandprixtoernooi? [het toernooi is vervallen] |
| halfopen | Begrijp ik niet. Het is wel 'wijd open' | half open? wijdopen? [blijft halfopen, wijd open is vervallen] |
| heao | Er is een ragfijn onderscheid tussen havo en hbo: het eerste is een letterwoord, het tweede een initiaalwoord. Vandaar havoër en hbo'er. Maar wat is heao, een letterwoord, een initiaalwoord, of een hybride vorm? De Taalunie heeft inmiddels besloten tot heaoër. Fijne lesstof | heao'er? heaoër? [heaoër staat er niet meer in] |
| softwareindustrie (3) | Klinkerbotsing | software-industrie |
| vandoen | Dan ook 'temaken'. Daar wil ik niets mee vandoen hebben | van doen [vervallen] |
| terzelfder tijd | Vergelijk 'tegelijkertijd' en 'tezelfdertijd'. We hebben 'tegoed hebben' tegenover 'tekortschieten' en 'tot stand komen' tegenover 'tentoonstellen'. Wat is de regel? | terzelfdertijd? [is terzelfdertijd en tezelfdertijd geworden] |
| zesmiljoenste (4) | Je zou verwachten dat ze allemaal even gecontroleerd waren op regel 6.N, maar nee hoor | zes miljoenste |
| zwart-Amerikaans | Lijkt me net als Poldernederlands en Verkavelingsvlaams | Zwartamerikaans |
8. Samenstelling met tussenletters -e- of -en- |
||
| afgiftekantoor (2) | 'Afgifte' kent, anders dan 'aangifte' en 'uitgifte', alleen een meervoud op n en niet op s. Vervalt: 'afgiftes' staat er nu bij | |
| giraffenhals (2) | Het meervoud van 'giraffe' is 'giraffen' en 'giraffes'. Dus 'giraffehals'. Maar het meervoud van 'giraf' is alleen 'giraffen' - telt alleen die vorm? | giraffehals? [blijft giraffenhals] |
| gemeente, gedachte (7) | Het is ‘gemeenteraad’, want het meervoud van ‘gemeente’ is zowel ‘gemeentes’ als ‘gemeenten’. Zo ook ‘dorpsgemeenteraad’ en ‘groeigemeenteraad’. Maar let op: het moet zijn ‘centrumgemeentenraad’ en ‘forensengemeentenraad’, want die hebben alleen een meervoud met een n en niet met een s. Iets dergelijks geldt voor ‘gedachte’ (meervoud met n en s) en ‘hoofd-’ en ‘bijgedachte’ (meervoud alleen met n). Dus: ‘gedachtebepaling’, maar ‘hoofdgedachtenbepaling’ |
[groei- en forensengemeente zijn vervallen; hoofdgedachte heeft ook een meervoud met s gekregen, bijgedachte is vervallen] |
9. Afleiding met tussenletters -e- of -en- |
||
| gezamenlijk | Er is geen grondwoord 'gezamen', dus het is mij niet duidelijk waarom het, volgens regel 9.A, niet 'gezamelijk' zou moeten zijn | gezamelijk? [blijft gezamenlijk] |
10. Samenstelling of afleiding met of zonder tussenletter -s- |
||
| carnavalsstoet, carnavalstoet |
Het is 'stationshal' dus 'Stationsstraat'. Het is uitsluitend 'carnavalsfeest', '-kraker', '-optocht', '-vereniging', maar 'carnavalsstoet' mag opeens ook zonder tussen-s. Verrassend hoor. De fout is wel telefonisch erkend door de Taalunie, maar niet verbeterd | carnavalsstoet [staan er beide nog in] |
| ingebruiksstelling, invrijheidsstelling (14) |
Net als tentoonsstelling? | ingebruikstelling, invrijheidstelling |
| seizoenarbeider (2) | De 'seizoenarbeider' staat pal onder 'seizoenarbeid, seizoensarbeid'. Maar 'seizoensarbeider' kan kennelijk volstrekt niet door de beugel | seizoenarbeider, seizoensarbeider [staan er nu beide in] |
| uitzichtsloos (6) | Uitzichtloos, uitzichtlozer, uitzichtsloost | uitzichtloos |
11. Werkwoorden |
||
| vermarkten, vermarkte, vermarkt (3) | De regel voor de verleden tijd van regelmatige werkwoorden (11.3) zegt: stam plus -te | vermarktte |
13. Speciale meervouden van zelfstandige naamwoorden |
||
| butterflys (7) | Regel 13.B: 'Als het grondwoord eindigt op een lange klinker die we met één letterteken en zonder accent schrijven, gebruiken we een apostrof voor de meervouds-s' | butterfly's |
| cafés-brasseries (1) | Het meervoud van 'café-restaurant' is 'café-restaurants' maar van 'café-brasserie' is het meervoud 'cafés-brasseries' | café-brasseries |
| ceremonie1, ceremoniën ceremonie2, ceremonieën (2) |
Bedoeld wordt waarschijnlijk dat 'ceremonie' twee meervouden heeft afhankelijk van de uitspraak, niet dat er twee betekenissen van 'ceremonie' zijn | ceremonie, ceremoniën, ceremonieën |
| chlamydia (mv) | Wat een zotte fout. 'Hernia' is toch ook geen meervoud van 'hernium'! Volgens de lijst is 'cara' eveneens mv, dus 'cara zijn nare handicaps voor een kind' | chlamydia, de [het is de chlamydia zonder meer geworden, maar cara is meervoud gebleven] |
| heptäeders (7) | Sukkels | heptaëders |
| kapiteins-vliegers (2) | Het is wel 'sergeant-majoor-vliegers', wat is het verschil? In 2012 volgde het verlossende woord: het wordt 'kapitein-vliegers'. Pfoei | kapitein-vliegers |
| klavervier, klaverenvier | Briljant. Om onderscheid te maken met het plantje 'klavertjevier', verbeterd meervoud alleen 'klavertjesvier', krijgt per 2012 de speelkaart 'klavervier' een eigen lemma met als meervoud 'klaverenvier'. Kaarten ze wel eens, bij de Taalunie? | klavervieren, klaverenvieren |
| mentrix, mentrices | Is dat Latijns aandoende meervoud niet wat overdreven? 'Mentor' was de man, 'mentrix' is een moderne uitvinding. Dan lijkt me 'mentrixen' logischer | mentrix, mentrixen? [nu twee meervouden: mentrices, mentrixen] |
| Toeareg, Toearegs | Is Toeareg (of Touareg of Twareg) niet het meervoud en Targui het enkelvoud? | |
| viceminister-president, viceminister-presidenten (10) |
Alleen de echte minister-president krijgt een s in het meervoud: ministers-presidenten | viceministers-presidenten |
| zonnecyclus, zonnecycli | 'Cyclus' heeft wel 'cycli' en 'cyclussen' als meervoud | ook: zonnecyclussen [vervallen] |
| aardappel, appel ambulance, eigenaar, hostess, gemeente, gedachte (7) |
Enige consistentie zou goed zijn. Wel 'pootaardappelen' en 'pootaardappels', maar uitsluitend 'ecoaardappelen' en niet 'ecoaardappels'. Wel 'dennenappelen' en 'dennenappels', maar niet'doornappelen'. En ook niet 'granaatappelen' en 'grannysmithappelen'. Wel 'bureaueigenaren' en 'bureaueigenaars', maar alleen 'garage-eigenaren' en niet 'garage-eigenaars'. Wel twee meervouden van 'ambulance', maar alleen 'dierenambulances'. Het meervoud van 'hostess' is 'hostesses', maar van 'airhostess' is het 'airhostessen'. Bij 'gemeente' en 'gedachte' heeft al die slordigheid bovendien gevolgen voor de tussen-n | |
15. Verkleinwoorden |
||
| blocnote (1) | Net van dit lastige geval ontbreekt het verkleinwoord | blocnoteje? [ja, blocnoteje] |
| coulomb, coulombpje (12) | Het verkleinwoord is al zot, de verbetering van 2009 nog zotter: 'coulombtje'. Het wachten is op 'ampèretje', 'newtonnetje' en 'ohmpje', wat dan later kan worden verbeterd in 'ohmtje'. | [coulomb is vervallen] |
| diskette (1) | Spreken we niet ook van een 'diskettetje', net als van een 'brunettetje'? Toch zeker als nevenvorm? | diskettetje |
| oké; okétje (2) | Een verkleinwoord van een tussenwerpsel? Zeker naar analogie van ojé, ojétje? Nou, okétje dan | oké |
| teringzooi, teringzootje (4) |
Naar analogie met 'zooi, zooitje' ligt 'teringzooitje' meer voor de hand. Denk maar aan 'vingerkootje'. | teringzooi, teringzooitje [het is alleen nog een teringzooitje] |
16. Hoofdletters of kleine letters? |
||
| Apachedans (11) | 'geen relatie meer met de indianenstam' | apachedans |
| ariër (blanke niet-jood) (10) | Het gaat volgens de Taalunie niet om het verschil in geloof, maar om het verschil in volk | ariër (blanke niet-Jood) |
| Boterwet, Hinderwet | Moeten wetten met een hoofdletter? Dan ook Woningwet en Grondwet. Zie weer de cryptische toelichting van de Taalunie | boterwet |
| kinderboekenweek- geschenk (10) |
Boekenweekgeschenk en Kinderboekenweek zijn wel met een hoofdletter. In 2008 toch goed, want samenstellingen met feestdagen krijgen geen hoofdletter en de Boekenweek is kennelijk een feestdag, geen eigennaam. O nee toch niet: in 2009 verloren ook Boekenweekessay, Boekenweekgeschenk en Boekenweekuitgave hun kapitaal | [Het is nu min of meer definitief Boekenweek, boekenweekessay en Kinderboekenweek] |
| Klein Duimpje, het (sprookjesfiguur) |
Vreemd, een eigennaam met een lidwoord. Bij 'Assepoester (sprookjesfiguur)' staat ook geen lidwoord -- wel bij 'assepoester (slordige meid), de (v.)'. Zo ook bij Roodkapje. Doornroosje heeft helaas geen eigen ingang, net zo min als Sneeuwwitje. Maar 'sneeuwwitje (frisdrank met bier)' weer wel. | Klein Duimpje [de sprookjesfiguur is nu Klein Duimpje, een 'klein persoon' een kleinduimpje. NB: het is alleen zwartepiet, waarbij de aanduiding 'speelkaart' is vervallen] |
| Marollenfrans | Volgens Van Dale 'slecht Frans'. Dat is toch 'subjectief'? Nee, hier is de hoofdletter van de geografische aanduiding behouden, aldus de Taalunie. Maar moet het dan niet Marollen-Frans zijn? | marollenfrans? Marollen-Frans? [staat er niet meer in] |
| monnikenlatijn | Het is ook Kloosterlatijn, en volgens Van Dale is dat niet 'subjectief', zoals potjeslatijn | Monnikenlatijn [staat er ook niet meer in] |
| Oernevel | Geen aardrijkskundige aanduiding | oernevel [verdwenen] |
| palmzondag (10) | Is kennelijk een feestdag, net als Palmpasen | Palmzondag |
| rooms-koning | De middeleeuwse koningen waren niet rooms (katholiek), maar koning van het Roomse (Romeinse) Rijk - romanorum rex | Rooms-koning [vervallen] |
| rummikuppen (10) | Er zal protest van de fabrikant zijn gekomen: het spel heet Rummikub. Nu moet het niet alleen met hoofdletter, maar ook met een R-symbool: Rummikub®. Als enige woord in de lijst (in 2012 is daar jacuzzi® bijgekomen, zij het met kleine letter), zie ook xerox. En een spelletje rummikuppen bestaat niet meer. | [rummikuppen staat er weer gewoon in, als werkwoord] |
| trias, jura, krijt, rissglaciaal |
De hele wereld schrijft geologische tijdperken met een hoofdletter. (Het mag wel in 'gespecialiseerde publicaties', maar in 'courante teksten' niet. Motivering ontbreekt in het Groene Boekje, maar zie de toelichting van de Taalunie) | Trias, Jura, Krijt Riss-glaciaal |
| salvarsan, rohypnol, valium | Allemaal merknamen | Salvarsan, Rohypnol, Valium [salvarsan en rohypnol zijn geschrapt, het valium, valiums, valiumpje) is er nog] |
| scrabble, monopoly | Geregistreerde handelsmerken | Scrabble, Monopoly [blijven met kleine letters] |
| cointreau, spa blauw, spa rood ... | Idem, er zijn er talloze meer ... | Cointreau, Spa ... [spa heeft de toevoeging 'bubbelbad' gekregen, spa blauw en spa rood zijn vervallen] |
| spoetnik, skylab, spacelab | Eigennamen van ruimtevaartuigen | Spoetnik, Skylab, Spacelab [spoetnik blijft klein, skylab en spacelab zijn verdwenen] |
| vutter | Voor mij volkomen onverwachts. Het is AOW, AOW'er, WAO-uitkering, WAO'er, VUT en VUT-gerechtigd, maar vutten en vutter | VUT'er [blijft vutter, en VUT-gerechtigd is vervallen] |
| xerox, de (10) | Er zal protest van de fabrikant zijn gekomen: Xerox is een handelsmerk. Nu moet het nog steeds niet met een hoofdletter, maar wel met een TM-symbool: xeroxTM. Zie ook rummikuppen. En het meervoud, xeroxen, bestaat niet meer. | [vervallen] |
| Zwartamerikaans | Of gaat het over dat rare taaltje van zwarte Amerikanen? Net als steenkolenengels en Marollenfrans? Zo moeten we inmiddels ook het onderscheid weten tussen oud-Grieks, Oud-Grieks en Oudgrieks. Voor de Amsterdamse oud-wethouder is wel leuk dat ook Oudkerkslavisch is opgenomen |
zwartamerikaans [weggehaald, dat is wel zo makkelijk] |
17 Afkortingen, symbolen, etc. |
||
| Celsius (graden Celsius), de (m.) | Hoezo 'de'? Een temperatuurverhoging van 1 graden Celsius? In de derde druk is het een 'uitdr' geworden. Maar Fahrenheit niet, en van kelvin heeft de unie nog niet gehoord |
Celsius: graad Celsius, graden Celsius [er staat nu: de Celsius (m) (graden Celsius), de Fahrenheit (v) (graden Fahrenheit) en nog steeds geen kelvin] |
| C14-methode | Het is, voor scheikundigen, 14C of koolstof-14. Zie ook CO2 | 14C-methode [is C14-datering geworden, veel beter] |
| koolstof 14-methode | Het is, voor scheikundigen, koolstof-14 of 14C. Zie ook CO2 | koolstof-14-methode [vervallen] |
| ms | De onlineversie had geen schuine streep, maar dat is inmiddels stilzwijgend verbeterd | m/s [is nu m/s; merk op dat de decameter (of is het dekameter?) niet meer in Het Groene Boekje staat, daarvoor moeten we zoeken bij dam3 (decameter), zonder lidwoord] |
18. Woorden afbreken |
||
| bio-scoop | Zonder waarschuwing veranderd, was: bios-coop | [blijft bio-scoop] |
| Brug-ge-ling-en (7) | Mannelijke inwoners van Brugge worden niet goed afgebroken. Een inwoonster is wel een Brug-ge-lin-ge | Brug-ge-lin-gen |
| bui-te-nis-sig | Multatuli bedoelde, in 1856, 'buiten' plus 'zijn', en zou het dus waarschijnlijk net als 'bui-ten-om' hebben afgebroken. Als je hebt schoolgegaan, doe je het fout. Jammer | bui-ten-is-sig [blijft bui-te-nis-sig] |
| En-gel-se- sleu-tel (7) | Dat is geheel nieuw: een afbreekstreepje tussen twee woorden | En-gel-se sleu-tel |
| Eu-ra-zië | Staat, etymogisch gezien, wat raar | Eur-azië? [alleen Euraziatisch wordt gegeven, afgebroken Eu-ra-zi-a-tisch] |
| Fa-röer | In het Deens zijn 'øer' eilanden, 'får' schapen | Får-øer (of zoiets) [vervallen] |
| Fran-krijk | Wie dit een vreemde afbreking vond, werd eerst weggehoond door Verkuyl. In de tweede druk van het Groene Boekje is het gewijzigd.
Maar niet van harte. De Taalunie vond de kritiek 'zowel terecht als veel te gemakkelijk en daardoor gratuite.' Een bekende fout - de t wordt wel uitgesproken, maar je schrijft 'gratuit'. En wat er met deze kwalificatie bedoeld wordt, weet ik ook niet. |
Frank-rijk |
| ge-heugen-steun (10) | Afbreking te weinig | ge-heu-gen-steun |
| grond-be-gin-sel-en | Bijna goed | grond-be-gin-se-len |
| in-dus-trie | Zonder waarschuwing veranderd, was: in-du-strie | [nu: in-dus-trie] |
| in-sjal-lah | Bedoeld wordt waarschijnlijk 'zo Allah het wil' | insj-al-lah [vervallen] |
| ge-jeu-de-bould (4) | Koppelteken te veel | gejeu-de-bould |
| lager (10) | Koppelteken te weinig, en lidwoord het toegevoegd naar analogie met het kogellager | la-ger |
| lsd (lysergeenzuur-diëthylamide) (10) | Geen onderzoeker die het doet, maar volgens 'bijzonder geval 7.B' moet er bij klinkerbotsing een koppelteken achter di- en tri- enz. (Overigens hebben 'tetraëder' en 'octaëder' wel een trema.) | lsd (lysergeenzuurdi-ethylamide) [heeft nu inderdaad een streepje gekregen] |
| ma-ga-zi-ne, ma-ga-zine |
Goed om ze alletwee op te nemen! | ma-ga-zi-ne [alleen nog ma-ga-zi-ne] |
| mees-muilen, mees-muil-de, ge-mees-muild (4) |
Volgens 18.A kunnen we afbreken (a) tussen de delen van een samenstelling, en (d) op andere plaatsen als we zo veel mogelijk medeklinkertekens naar het tweede deel brengen. Wat is (a) meesmuilen? 'Smuilen' is glimlachen (denk aan smile), en 'mee-smuilen' is spottend glimlachen, schamperen. Ook volgens (d) zou het mee-smuilen moeten zijn. Dat de samenstelling misschien versteend is, is toch niet opeens een criterium? | mee-smuilen, mee-smuil-de, ge-mee-smuild [is mees-mui-len enz. gebleven] |
| pe-res-troj-ka | Zowel de Nederlandse als de Russische regels lijken overtreden | pe-re-stroj-ka [is pe-res-troj-ka gebleven] |
| roy-aal, roy-a-le, roy-al-er, roy-aalst | Die vergrotende trap lijkt me niet helemaal volgens de regels afgebroken | roy-a-ler [nieuwe afbreking: ro-y-aal, ro-y-a-le; de trappen van vergelijking zijn vervallen] |
| saa-lien | Geologische tijdperken zoals Saalien en Maastrichtien worden uitgesproken met i-en op het eind. | Saa-li-en [vervallen] |
| tzat-zi-ki | Het lijkt me te gaan om een onscheidbare tz-klank | tza-tzi-ki [is inderdaad tza-tzi-ki geworden] |
| vlieg-tui-g-fabriek (5) | Streepje te veel | vlieg-tuig-fa-briek |
| wol-fraam | Nu weer niet etymologisch - komt van spuma lupi, wolfsschuim. Het is een keuze | wolf-raam? [blijft wol-fraam, maar wol-fram mag nu ook] |
| wij-zijgevoel (10) | Koppelteken te weinig | wij-zij-gevoel |
Woordgeslacht |
||
| arts (m.), notaris (m.), rechter (m.) ... | In welke eeuw leven wij? Maar wel 'taalkundige' zonder geslachtsaanduiding! Had hier niet eerst eens over gediscussieerd moeten worden? | arts, notaris, rechter ... |
| koopmanschap, de (v.) (11) | De koopman, het koopmanschap | koopmanschap, het |
| oudehoer, de (m.) | Had zijn geslacht niet weggelaten kunnen worden? Bovendien, 'hoer' heeft de aanduiding v. | oudehoer, de [vervallen] |
| oligopolie, de (11) | Moet 'het' zijn, net als 'monopolie. | oligopolie, het |
| peeskamer, het (10) | Of toch maar de? | peeskamer, de |
| quark, de | Iedereen heeft het over 'het' top-quark en zo | het quark [blijft de quark, en het quant] |
| Stanfries, het (2) | Bedoeld wordt waarschijnlijk de rasechte Fries. Om een taal kan het niet gaan, want er staat een meervoud bij | de Stanfries |
| ure, het | Het is toch 'de ure des doods' en 'te elfder ure'? Lijkt mij dus vrouwelijk, ook al is het 'het uur' | ure, de (v) |
| voltage, de en het | Ik heb nog nooit 'de voltage' waargenomen | het voltage [nee hoor, blijft de/het voltage] |
| wattage, de | Men zegt: 'het wattage' en 'de blamage'. Het is ook niet 'het was' en 'de water' | het wattage [en de wattage (v)] |
Wat verder ter tafel komt |
||
| aan | In de eerste druk was het gewoon 'aan', maar dat was zeker te simpel. Inmiddels kennen we maar liefst drie ingangen 'aan' (al schrijven we ze grappig genoeg alle drie als 'aan'): 'aan1' als bnw, 'aan2' als bijw, en 'aan3' als voorz. Maak nu zelf een Nederlandse zin met 'aan' als bijvoeglijk naamwoord | aan [er zijn nog twee aans over, 1 als bijvoeglijk naamwoord en 2 als voorzetsel. In de zin 'het is aan' is aan een bijvoeglijk naamwoord] |
| acoeti (1) | Dat was een tikfout, zegt de Taalunie | agoeti |
| betbetovergrootmoeder, betoudovergrootmoeder (8) |
Het woord wordt vast wel eens gebruikt, maar het gebruikelijke lijstje is moeder, grootmoeder, overgrootmoeder, betovergrootmoeder, oudmoeder | oudmoeder |
| biatlon, de (m.) triatlon, de (m.), triatlons pentatlon, de decatlon, de (m.) en het, decatlons(2) |
Wie durft te voorspellen wat het geslacht van de zeskamp, de hexatlon is? Is dat de, de (m.) of de (m.) en het? En zou er een meervoud 'hexatlons' zijn? Als het aantal sporten een driehoeksgetal is, is een meervoud mogelijk, dus het meervoud 'hexatlons' bestaat. En 6 is niet priem, dus het is ook onzijdig. En deelbaar door 2 of 3, dus niet vrouwelijk. Bereken nu zelf de eigenschappen van de heptatlon |
[de/het biatlon, de/het triatlon, de/het pentatlon, hexatlon is vervallen, de/het decatlon en alleen bij triatlon staat het verkleinwoord erbij] |
| biljard | Bedoeld wordt waarschijnlijk duizend biljoen. Beetje raar, maar nu ja. Veel mensen zeggen het | duizend biljoen |
| biesbok (14) | Bedoeld wordt de... | blesbok |
| bloemenstalen (13) | Het meervoud van stal is stallen, niet stalen | bloemenstallen [bloemenstal is vervallen] |
| bobbelgum (2) | Deze vorm lijkt erg dubieus. Een tikfout? Nee, Surinaams, licht de Taalunie toe (maar dat wordt niet bevestigd door Google) |
[gehandhaafd] |
| CO2-emissie (enz.) | Dit kunnen alleen alfa's bedenken die niet weten waar ze het over hebben. Nu moet De Bezige Bij alsnog de 'CO2-lasapparaten' in Tommy Wieringa's Joe Speedboot (p. 134) veranderen. Zie ook C14 | CO2-emissie |
| decibelgehalte | Pardon? De bel is de logaritme van een verhouding (bijv. geluidsintensiteit). Wat is het gehalte daarvan? | [alleen nog decibel] |
| drugkoerier (1) | Het Groene Boekje kent alleen de 'drugkoerier'. De rest is wel 'drug...' en/of 'drugs...' | drugkoerier, drugskoerier [de drugkoerier is verdwenen, de drugrunner is erbij gekomen] |
| IT'er, de (m.), IT'ers, ik ftp, jij ftp't | Staat toch wat slordig, die ftp'ers erbij. En er zijn ook IT'ers (v.) | IT'er, de, IT'ers |
| kruidje-roer-mij-niet (9) | In de leidraad, bij de samenkoppelingen op p. 44, staat 'kruidje-roer-me-niet', maar in de woordenlijst staat 'kruidje-roer-mij-niet'. Wat telt zwaarder, de draad of de lijst? Als beide vormen goed zijn, zou dat toch wel in de lijst hebben gestaan? | kruidje-roer-me-niet, kruidje-roer-mij-niet [in de Leidraad staat nu kruidje-roer-mij-niet, de Woordenlijst geeft zowel de me- als de mij-vorm] |
| lippizaner (14) | Alleen het Groene Boekje (en, heel anaal-trouwhartig, Wikipedia) schreef het zo, de rest van de wereld schrijft 'lipizzaner'. Van Lipica. | lipizzaner |
| macromolecule, DNA-molecule |
Tegenover 'molecuul'? (Merk op: DNA met hoofdletters) | macromolecule, macromolecuul [macromolecuul en macromolecule mag allebei, DNA-molecu* is geschrapt, en molecule mag naast molecuul] |
| multiple sclerose | Het is 'multipel, multipele', ook in deze combinatie | multipele sclerose [blijft multiple sclerose] |
| pet (polyethyleenereftalaat) | Zo moeilijk is scheikunde toch niet? Desnoods gewoon overtikken! | pet (polyethyleentereftalaat) |
| peterprinciple | Het principe van Peter, verwant aan de wet van Parkinson. Maar dan nog. In het Engels schrijft men 'Peter principle' | peterprincipe? [vervallen] |
| pH (potentiaal hydrogenium) | Volgens Søren Sørensen, die de term invoerde, betekende het wat anders. Waarom zouden we zijn uitleg niet aanhouden? Zat er geen bèta in de commissie? | pH (pondus hydrogenii) [de Taalunie houdt vast aan potentiaal hydrogenium] |
| reciproque | Dat is wel heel ouderwets | reciproke [blijft reciproque, en alleen als bijvoeglijk naamwoord] |
| smörrebröd | Niet meer rare letters dan nodig, besliste het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, dus de Denen hadden het nakijken | smørrebrød [ze kunnen opgelucht ademhalen: smørrebrød mag nu ook!] |
| SOS (Save Our Souls) | Een bekende misvatting, dat SOS iets zou betekenen | SOS [is geworden: SOS (noodsignaal)] |
| tallegio (4) | Bedoeld wordt ongetwijfeld kaas uit Lombardije, maar daar schrijven ze het anders. Een woordenlijst pak je juist om veelgemaakte fouten te vermijden | taleggio |
| translitteratie (2) | Tegenover 'literair', literatuur'? Inconsistent | transliteratie |
| van zinnens zijn (10) | Het is 'van zins', of 'zinnens' | zinnens zijn |
| Van Ostaijengedicht | Wat heeft Van Ostaijen wat andere dichters niet hebben? | [vervallen] |
| Vondelkenner | Idem: Hooftkenner staat er ook niet in, zelfs Nijhoffkenner niet | [ook vervallen] |
| Zaanse klok | Nou ja! Dan weet ik er nog wel een paar. Friese klok, Zeeuwse klok... | [niet vervallen] |
| zaterdagsavonds, zondagsavonds (2) |
Merkwaardige nieuwvormingen. Het is 's avonds en 's middags, en zaterdagavond en zondagavond. Wordt bedoeld zaterdag 's avonds? Of wordt er niks bedoeld? Duidelijkheid in 2012! We moeten ''s zaterdagsavonds' ervan maken, en ''s zondagsavonds'. Blijft er vreemd uitzien. | 's zaterdagavonds? 's zondagavonds? |
| Slordig trouwens die tikfouten in het hoofdstuk over de inrichting van de lijst: 'getimet' in plaats van 'getimed', 'capuccino' in plaats van 'cappuccino' (p. 122) (2). De Taalunie heeft hier duidelijk zitten slapen; in de Erratalijst zijn ook nog verbeterd chistenen, aprés-skiën, bel époque, moelijke, meervoudvormen (5), driekwartmaat, kruidje-roer-me-niet (10) en zo nog een paar (11). De Belgische hoogleraar Dominiek Sandra werd in het voorwoord bedankt als 'Dominique'. |
||
1. Opgemerkt door Louis Kesteloo, Middelburg
2. Opgemerkt door Edward Vanhove, Neeroeteren (Maaseik)
3. Opgemerkt door Hugo Van Malder, Kortrijk
4. Opgemerkt door Lucien Hulsmans, Heusden-Zolder
5. Opgemerkt door de Taalunie, 2006
6. Opgemerkt door Jan Renkema
7. Opgemerkt door Kris Panis, Kermt
8. Opgemerkt door Frank Denys, Lembeek
9. Opgemerkt door Ronald Wolthoff, Amsterdam
10. Opgemerkt door de Taalunie, 2007
11. Opgemerkt door de Taalunie, 2008
12. Opgemerkt door de Taalunie, 2009
13. Opgemerkt door de Taalunie, 2010
14. Opgemerkt door de Taalunie, 2012