Voorpagina Hans van Maanen
klikklikklikklik

Goed voorbeeld doet goed volgen

De Volkskrant, 20 april 2013

Een vraag waarmee elke middelbare scholier worstelt: heeft het eten van chocola invloed op acne? Misschien niet direct, maar wel indirect via ontstekingsreacties, is het antwoord dat Stejara Netea en acht co-auteurs in een artikel in het vakblad Cytokine leveren. Een van die acht is Mihai Netea, misschien wel Nederlands beste immunoloog en de vader van Stejara. Zij deed het onderzoek met een medegymnasiast als project voor school; hun resultaten vond hij interessant genoeg om ze aan te bieden aan een wetenschappelijk tijdschrift. Dat aarzelde geen moment.

Het onderzoek is zeker een mooi staaltje voor scholieren. Het zou zelfs een tweedejaars student niet misstaan. Maar voor door de wol geverfde immunologen is het aan de magere kant.

Acne wordt veroorzaakt door een bacterie, P. acnes geheten, en kan worden verergerd door een andere, S. aureus. Om aan te tonen dat chocola en acne iets met elkaar te maken hebben, deden de onderzoekers twee immunologische proefjes. Van zeven gezonde vrijwilligers werden witte bloedlichaampjes geïsoleerd. Die werden blootgesteld aan een hoge dosis flavonoïden - niet aan chocola, zoals het in de bijbehorende grafiek staat - en direct of een dag later aan dode bacteriën. Als het goed is, reageren de witte bloedcellen daarop met de aanmaak van allerlei signaalstoffen om de afweerreactie op gang te brengen en te regelen. Bij gelijktijdige toediening gebeurde er niets, maar als het flavonoïdenpreparaat een etmaal had kunnen inwerken, verhoogden beide bacteriën 'significant' de productie van TNF en IL-1-beta - althans, zo staat het in de tekst, volgens de al genoemde figuur was alleen de productie van TNF na blootstelling aan P. acnes significant verhoogd. En op de aanmaak van IL-10 en interferon, ook belangrijke signaalstoffen, hadden noch P. acnes noch S. aureus enige invloed.

In een tweede proef werd de activiteit van witte bloedcellen van wederom zeven gezonde vrijwilligers vergeleken voor en na het eten van vier dagen lang een reep melkchocola. De onderzoekers noemen het 'in vivo', maar het is eigenlijk ook laboratoriumwerk. Van de batterij geteste signaalstoffen - een stuk of zes, zo te zien - was het twee keer raak: de IL-1-productie verdubbelde na blootstelling aan P. acnes, IL-10 ging flink omhoog na blootstelling aan S. aureus. De rest deed niks, behalve IL-22: dat was gemiddeld bij de zeven proefpersonen na een week iets verlaagd, maar niet genoeg om toeval uit te sluiten.

Jammer dat in de samenvatting de namen van beide bacteriën net niet goed zijn gespeld, maar verder knap van twee vwo'ers (met hulp van zeven analisten en wetenschappers, dat dan weer wel). Toch is het wat slordig om zo met die significantie om te springen, en het onderzoek is uiteraard veel te beperkt voor de conclusie dat 'immuunmodulatie een belangrijk mechanisme kan zijn waardoor chocoladeconsumptie acne kan beïnvloeden', zoals het ook in de samenvatting heet. Er is geen acnepatiënt aan te pas gekomen, een flavonoïdemengsel is geen chocola, en gecorrigeerd voor meervoudige metingen is er niet. Zelfs een controlegroep ontbreekt, toch een eerste voorwaarde voor behoorlijk wetenschappelijk onderzoek. Hoe bewegen al die IL's en INF's als er geen chocola wordt gegeten? Of als de proefpersonen een gevulde koek krijgen, om te corrigeren voor de extra calorieën? Daarover horen we niets, maar de onderzoekers gaan wel alvast speculeren dat door de afname van IL-22 de S. aureus meer kans krijgt waardoor de acne verergert en het herstel van de huid vertraagt. Moeten scholieren zo wetenschap leren?

Mihai Netea staat 'volledig' achter het onderzoek van zijn dochter en zijn lab. 'Een dergelijk short report beoogt meestal om een interessante waarneming te melden, waarmee andere onderzoekers eventueel verder kunnen. Daar is niets mis mee, het is de raison d'être van zulke short reports,' reageert hij. En chocola 'staat nogal in de belangstelling'. Vermelding dat de eerste twee auteurs nog op school zitten, achtte hij onnodig, en de vraag of hijzelf zo'n artikel als peer-reviewer zou hebben geaccepteerd, vindt hij weinig terzake. 'Er was degelijk peer-review.'

Dat laatste hangt nog. Het artikel werd op 23 januari van dit jaar ingediend, en op 1 februari geaccepteerd. In die ene week kunnen niet veel reviewers zich erover hebben gebogen. Hoe het precies zit, is echter onduidelijk: de hoofdredacteuren van Cytokine hebben niet op vragen gereageerd. Terwijl die er toch in overvloed zijn.


Mihai Netea reageerde dat de inleverdatum oktober 2012 was. 'Deze informatie is makkelijk te krijgen via de auteurs', voegde hij eraan toe.
Ook prof. dr. Jos van der Meer, hoofd van Netea's afdeling, mailde: hij vond dat de rubriek 'een aantal malen de plank misslaat en een beetje laf op de man (en schadelijk op de vader en dochter) speelt', maar onderbouwde dat verder niet. Hij wilde alleen als kanttekening maken dat de inleverdatum 27 oktober 2012 was. En 'dat je als wetenschapper je kinderen weet te stimuleren en motiveren voor onderzoek is alleen maar te prijzen', vond hij.
Hoofdredacteur Scott Durum antwoordde na nog een mailtje ten slotte ook, hij bevestigde de inleverdatum en de peer review.